U matici Srbiji stanje je bilo posve drugačije. Vekovima pod turskom vlašću Srbija nije imala potrebe, a ni znanja da se zabavlja po evropski. Tako sve do četvrte decenije XIX veka kada je i sam knez Miloš Obrenović shvatio da se neke navike moraju menjati, ili makar da se stvori takav privid, pa priređuje prvi dvorski bal 1834. godine u Kragujevcu, piše Kultivisise.rs.
Balovi se zatim sele u Beograd gde se 1837. inicijativom engleskog konzula Lojda Džordža Hodžesa održava jedan sa domaćim i stranim zvanicama, a u čast kneza Miloša Obrenovića, koji nekoliko dana kasnije odgovara novim balom.
Vladavina kneza Mihaila
Za vreme prve vladavine kneza Mihaila Beograd postaje prestonica Srbije, i dobija prve zgrade po ugledu na evropske prestonice. Tada se gradi Zdanije Kod Jelena, prvi hotel u Srbiji. Budući da je ovo zdanje imalo najmoderniju balsku dvoranu, zavladala je prava manija za balovima, tolika da je u Beograd prvi učitelj plesa, izvesni Fridrih Goldhajm, akademski umetnik i učitelj plesa u austrijskim carskim regimentama.
Tokom boravka u Beču knez Miloš aktivno agituje za interese povratka na presto Srbije, pa u težnji da okupi viđenije Srbe organizuje jedan veliki bal. Tako je godine 1846. organizovan prvi Svetosavski bal za koga je Johan Štraus napisao „Srpski kadril“.
Sledeće godine na Slovenskom balu u Beču prisustvuje oko 3000 zvanica, a među njima i Vuk St. Karadžić, čija se kći Mina posebno isticala na balu, odevena u srpsku nošnju. Mina je svojom pojavom izazvala veliku pažnju, a njen broš u obliku dvanaestokrake zvezde te noći blistao je posebnim sjajem za Branka Radičevića koji joj je dve godine kasnije posvetio reči: Kad si zvezda, sele moja, da si među zvezdicama.
U Austrougarskoj monarhiji najpre su postojali samo plemićki ili nobl balovi, a tokom vladavine cara Josifa II uvode se i oni za građanstvo i zanatlije, takozvani purgerski balovi. Ovakvi balovi u Novom Sadu stiču punu popularnost u četvrtoj deceniji XIX veka, pa su vlasti propisale da oni mogu trajati do 3 časa po ponoći, i da u povratku kućama učesnici moraju skinuti maske sa lica.
Prvi Svetosavski bal
Prvi Svetosavski bal u Srbiji održan je 1860, pod pokroviteljstvom kneževskog para Mihaila i Julije Obrenović. Taj bal počeo je obaveznim kolom, a zatim su usledile još 33 igre. Bal je trajao sve do povlačenja kneževskog para, pa je nedugo nakon toga završavan, budući da se smatralo nepristojnim zadržavanje na balu dugo za knezom.
U narednim godinama balovi se sve više iz dvora sele u beogradske kafane i prve hotele, i tako se približavaju širem građanskom sloju. Uspostavlja se tradicija dobrotvornih balova, a prvi takav inicira knez Mihailo 1865. za izgradnju Opštinske bolnice u Beogradu.
Zanimljiv opis jednog dvorskog bala kneza Mihaila ostavio je Kosta Hristić u svom dragocenom delu „Zapisi starog Beograđanina“.
Požutele stranice predratnog izdanja ove knjige svedoče nam da je baš na dan kada je zakazan dvorski bal tokom zime 1865. godine, sneg toliko prekrio Beograd da on nije bio prohodan, pa je konjica morala utabati stazu do dvora. Knez Mihailo je dočekivao goste u sredini dvorskog salona, odenut u frak koga je krasila lenta ruskog Belog orla, a kneginja Julija sedela je na sofi sa nekom od gospođa.
Gosti su bili iz raznih građanskih redova. Muškarci su bili odeveni po evropski ili po turski, žene u srpskoj nošnji okićene dukatima, a mlade devojke krasile su raskošne krinoline.
Pored domaćih istaknutih građana na balu kod kneza Mihaila i kneginje Julije prisutvovali su i gradski paša, kao i viši austrijski oficiri iz Zemuna i Pančeva.
Kralj Milan i kraljca Natalija
Nakon atentata na kneza Mihaila na vlast dolazi njegov nećak Milan koji kasnije postaje prvi kralj novije srpske istorije. Milanova supruga Natalija bila je ruskog porekla, i u Beograd je donela duh evropskih mondenskih prestonica, često je pravila prijeme i balove, i na srpski dvor prva uvela modele protokolarnog ponašanja. U tom smislu bitan momenat za profilisanje uloge balova je proglašenje Kraljevine 1882. godine i izgradnja reprezentativnog zdanja Dvora, koji je imao velelepnu i prostranu balsku dvoranu sa čak 322 sijalice.
Ovaj period je i zlatan period plesnih igara možda i zato što je sam vladarski par bio vrlo spretan u njima. Najviše se plesalo uz valcer, kadril, polonez, a srpsko kolo se stilizuje i prilagođava novim prilikama.
Bal je počinjao kolom zvanim Srbijanka, a zatim su se smenjivala kola i strane igre, da bi se završavao obaveznim kolom. Popularnost srpskog kola ogleda se i u sve češćem nastajanju novih kola prigodnog naziva poput Devojačko kolo, Inžinjersko kolo, baba Mudrino kolo, kolo Hajd na levo braca Stevo, hajd na desno seka Perso, kolo kneza Mihaila, Kraljevo kolo, kolo kraljice Natalije, kolo kraljice Drage…
Krompir balovi
Javni i dvorski balovi dobili su i svoje kopije u tzv. krompir balovima koji su se održavali po kafanama u predgrađima.
Od vremena kada je knez Mihailo uspostavio običaj dobrotvornih balova javni balovi su postali sve češća pojava. U građanskim porodicama pripreme za bal su bile jedna od najvažnijih događaja, i to pogotovo onoj sa ženskom decom spremnom za udaju.
Porodice su zapravo odlazak na bal videle kao veliku i retku mogućnost da prikažu udavaču u punom sjaju, i ugrabe bogatu priliku za njenu udaju.
Iz tog razloga postojala su i posebna obeležja koja su ukazivala na bračni status. Udate žene su nosile haljinu sa šlepom, starije su bile u srpskoj nošnji dok su devojke u dvoranu ulazile sa lepezama, svilenim maramicama i specijalnim balskim knjižicama sa redosledom plesova, kao i upisanom gospodom koja je bila spremna na ples sa njima. Srećom, postojali su i rezervni igrači za one koje nije niko odabrao.
Javni balovi imali su svojih osobenosti ponajviše što su im mogli prisustvovati svi, pa tako i oni vični incidentima. Zabeleženo je da su trgovci na balove vodili i kalfe, a gospođe decu, pa su nastajali problemi kada su se ona vrtela oko nogu tokom igre. Iz tog razloga Opština je izdala naredbu u kojoj je pisalo da se na bal zabranjuje dovođenje muške dece mlađe od 16 i ženske mlađe od 12 godina.
Nije se ni vodilo računa o ponašanju tokom igre, pa su pojedini gosti čim krene kolo izuvali cipele i igrali bosi, ili su tako snažno skakali i cupkali da se sala potom morala prskati vodom kako bi se slegla prašina. Iz tog razloga finiji svet je gledao da sa bala ode pre ponoći i početka igara po narudžbini kada su i nastajali ispadi.
Novogodišnji bal i nestašna kola
Najvažniji bal u godini je bio novogodišnji koji je počinjao oko 22 časa i trajao do zore. Novogodišnji balovi bili su i daleko slobodniji za sve pa su se uz mezetluke i ćefelisanje igrala tzv. nestašna kola. Malo pre početka Nove godine izlazio je voditelj i objavljivao smrt stare godine, a zatim je usledio njen sprovod koji su činili maskirani učesnici iza kojih je išao odžačar, a za njim u belo obučena devojčica koja je simbolizovala Novu godinu. Ono što je sledilo zatim bilo je odbrojavanje, ljubljenje i čestitanje, a voditelj je puštao prase koje su posetioci bala hvatali.
Verovalo se da će sreća pratiti tokom čitave naredne godine onog ko prase uhvati.
