Dana 11. oktobra 1579. godine, u porodici Nenadić u selu Sokolovići, nedaleko od mesta Rudo u današnjoj Republici Srpskoj, rodio se dečak po imenu Bajica. Niko tada nije mogao predvideti kakva ga sudbina očekuje. Još manje su mogli zamisliti da će upravo Bajo Nenadić postati poznat širom sveta, ili da će njegova životna priča poslužiti kao inspiracija Ivi Andriću, ili da je Andrić možda proslavio Mehmed-pašu kroz svoja dela.
Bajica Nenadić je kao dečak stekao osnovno obrazovanje u srpskom manastiru Mileševa, ali je sa samo 15 godina bio nasilno odvojen od roditelja i svoje pravoslavne vere. Sudbina mu je namenila drugačiji put. Turci su u njemu prepoznali potencijal, te su ga ubrzo postavili za beglerbega Rumelije. Do 1565. godine, Bajica, sada poznat kao Mehmed-paša Sokolović, postaje veliki vezir turskog sultana Sulejmana I. Bio je jedan od retkih velikih vezira koji su zadržali svoju poziciju pod trojicom različitih sultana.
Iako je ostao upamćen kao jedan od najmoćnijih turskih vezira, Mehmed-paša Sokolović nikada nije zaboravio svoju rodnu zemlju. U pravoslavnom svetu je zapamćen po brojnim zadužbinama, a najpoznatija među njima je "Ćuprija na Drini" u Višegradu, čuvena građevina koja je postala simbol njegove zaostavštine.
Most na Drini
Priču o mostu na Drini, u Višegradu, današnja teritorija Republike Srpske je izgrađen u drugoj polovini 16. veka, i to u periodu između 1571. do 1577. godine. Upravo put koji je vodio kroz Višegrad je bio važna tačka na takozvanoj Carigradskoj džadi, putu koji je spajao tadašnju Bosnu sa turskim Carigradom.
Opis gradnje ovog mosta, kao i događaja koji su je pratili je savršeno opisao Ivo Andrić, koji je upravo za roman ” Na Drini ćuprija ” dobio i Nobelovu nagradu za književnost. Pored toga što je opisao gradnju samog mosta, Ivo Andrić je u svom delu dao prikaz i čitave bosanske kasabe i brojne događaje koji je istorija zabeležila, a vezani su za gradnju ovog mosta.
Istorijski podaci beleže da je most na Drini u Višegradu obnavljan nekoliko puta, ali danas se, nažalost smatra jednim od najugroženijih spomenika u ovoj oblasti, prvenstveno zahvaljujuću nezakonitom radu obližnje hidroelektrane.
Posebna zanimljivost vezana za ovaj most, koji je simbol ne samo Višegrada, već i čitave Bosne jeste kamen od koga je građen.
Ostale zadužbine Mehmed paše Sokolovića
Iako je most na Drini najčuvenija zadužbina Mehmed paše Sokolovića, ne možemo ne pomenuti i još neke.
Smatra se da je podigao još nekoliko mostova, ali se ne zna pouzdano koji su to. Pouzdano se zna samo za već pomenuti most u Višegradu, kao i Vezirov most u današnjoj Podgorici, te trebinjski, Arslanagića most, ali i sarajevsku Kozju ćupriju, kao i most na reci Žepi, na mestu gde se uliva u Drinu.
Na beogradskoj tvrđavi, Kalemegdanu i danas postoji česma za koju se veruje da ju je podigao upravo Mehmed paša Sokolović.
Zanimljivosti u okolini ćuprije na Drini
Čini se da je Višegrad postao nadaleko poznat upravo po mostu na Drini. A Višegrad je, zapravo strateški bio vrlo važno mesto u doba kada su ovim područjem vladali turski osvajači. Zato se posebna pažnja obraćala na ovu varoš, smeštenu u kotlini prelepe reke Drine.
Na oko 300 metara nadmorske visine iznad Višegrada ponosno stoji brdo Bikavac, u čijem podnožju se nalazi i stadion fudbalskog kluba ” Drina “.
U neposrednoj blizini Višegrada i mosta na Drini, na obližnjoj reci Rzav se nalazi jedan od najčuvenijih manastira Dobrobosanske mitropolije Srpske Pravoslavne Crkve, manastir Dobrun. Ova svetinja spada u najstarije pravoslavne manastire na području čitave teritorije nekadašnje Bosne i Hercegovine. Posebno je zanimljivo što je 2004. godine upravo iznad porte manastira Dobrun postavljen spomenik čuvenom srpskom ustaniku, Karađorđu.
Na svega 25 kilometara udaljenosti od mosta na Drini u Višegradu je i čuveni park prirode ” Šargan – Mokra Gora “.
O njegovom liku su postojale razne legende
"Iz nekog razloga je nastala ta legenda o Mehmed paši Sokoloviću i kao mnoge legende zasnovana je na mitskim idejama koje nisu tačne, rekao je svojevremeno pisac i publicista Luka Mičeta.
Prema njegovim rečima Mehmed paša Sokolović postaje značajna ličnost tek 1553. kada ulazi u Veliko veće.
"Godine 1544. zaseda Vezirsko veće u kome se nalazi Deli Husrev-paša Sokolović koji je 20 godina pre Mehmed paše Sokolovića došao u Stambol i bio treći vezir. Dolazi tada do svađe između velikog vezira Sulejman paše i Deli Husrev paše. Sokolović, koji je bio izuzetno hrabar i cenjen u turskoj vojsci, vadi sablju na velikog vezira. Sulejman Veličanstveni prekida to i obojicu smenjuje i dovodi Rustem pašu Opukovića, poreklom Srbina, jednog od najvažnijih velikih vezira koji je bio u vreme Sulejmana. Opuković mu je bio 15 godina veliki vezir", rekao je Mičeta.
Kako kaže, Sokolović je najverovatnije sa 18 godina odveden u Stalmbol u janjičare, i imao je sreće da bude u blizini sultana.
"Prvo je bio rikabdar, pa čohardar, potom kabidži-baša… On 1546. godine postaje značajnija ličnost kada postaje komandant turske mornarice. Sokolović ulazi u Vezirsko veće 1553. godine kao treći vezir, a Pećka patrijaršija je obnovljena 1557. godine u vreme velikog vezira Rustem paše Opukovića. To je bila toliko velika politička odluka da je nije mogao doneti niko izuzev sultana ili velikog vezira a to je, da podsetimo, Rustem paša Opuković koji je ujedno bio i sultanov zet", kaže Mičeta.
Prema njegovim rečima i po tome se moglo videti koliki je nečiji značaj na dvoru.
"Rustem paša je oženio ćerku Sulejmana Veličanstvenog, a tek 1562. Mehmed paša Sokolović ženi unuku sultana Sulejmana. Ona je bila 40 godina mlađa od njega. Mora se znati i to da Sulejman posle smrti Hurem i sinova Bajazita i Mustafe nije isti čovek, to je naprosto bila ruina od čoveka. Tek u poslednjoj godini života Sulejmana Veličanstvenog Mehmed paša Sokolović postaje veliki vezir", napominje Mičeta.
Mičeta Mehmed-pašu Sokolovića opisuje kao nekoga ko je bio musliman "sa dna kace“.
I istoručar Dejan Ristić je pisao o tome kako je uvreženo mišljenje da je veliki vezir Mehmed-paša 1557. godine obnovio Srpsku crkvu u rangu patrijaršije što, kako napominje, ne odgovara istorijskim činjenicama jer je odluku tog značaja i posledica mogao doneti isključivo sultan, a to je u ovom slučaju bio Sulejman II Veličanstveni.
"Sasvim je moguće i to da je u procesu donošenja odluke mogao učestvovati i veliki vezir, ali to tada nije bio Mehmed-paša", napisao je Ristić svojevremeno u atorskom tekstu za Blic.
Kako kaže, kod nas se, očito, svesno zaboravlja da je 1557. godine Mehmed-paša bio rumelijski beglerbeg, komandant mornarice, treći vezir, kao i da će veliki vezir postati tek 1565. godine, dakle osam godina nakon što je 1557. godine obnovljena Srpska crkva.
Ristić otkriva i to da o odnosu Mehmed-paše prema pravoslavnom hrišćanstvu svedoče njegova dela koja su ostala zabeležena u istorijskim izvorima.
"U Beogradu su, tako, po njegovoj naredbi, porušene mnoge crkve od čijeg je materijala sagradio svoj bezistan i karavan-saraj, takoreći sopstveni spomenik. Dve godine po smrti Sulejmana II Veličanstvenog, Beograd je posetio italijanski putopisac Mark-Antonio Pigafeta koji je, pored ostalog, u svom delu pod naslovom 'Put od Beča za Carigrad' (1568) zabeležio: 'Zbog toga što hoće da podigne bezistan, karavan-saraj i druge građevine, Mehmed-paša je, u ovom gradu (Beogradu), naredio da se poruše tri crkve raških hrišćana i jevrejske sinagoge. On te bogomolje nije razrušio toliko radi svoje gradnje koliko da se u njima ne bi vršili obredi'", navodi Ristić.
Vreme kada su kamile hodile beogradskom kaldrmom: Gde su nestali beogradski hanovi i karavan saraji?
Položaj grada na ušću Save u Dunav bio je idealan da karavani natovorenim raznoraznom robom upravo ovde predahnu na svom putu. Natovareni raznoraznom robom sa istoka i zapada, severa i juga, prikupljali su snagu kako bi nastavili svoj put do krajnjih destinacija. Predah su tražili u prvim ugostiteljskim objektima tih vremena, hanovima i karavan sarajima. I tako nekoliko vekova.
Karavan saraji kojih više nema
I pre nego što ih je opisao turski putopisac Evlija Čelebija, beogradski srednjovekovni i noviji hanovi bili su tema brojnih hroničara. Evlija ih je boraveći u Beogradu nabrojao šest, opisujući njihov izgled i sadržaje. Tako za karavan saraj Sokoli Mehmed paše, zapisa da je nalik na tvrđavu čija je kapija od kovanog gvožđa. Nabrojao je 160 odžaklija, prostorija sa ognjištem i sa zidanim dimnjakom, što samo govori o monumentalnosti samog objekta. Evlija opisuje da se na dva sprata prostire odelenje za hareme. Tu su i štale, odvojene za konje i za kamile. Ovaj karavan saraj imao je i jaku stražarsku službu, a njihova obaveza je bila i da svako veče pre zatvaranja velikih gvozdenih vrata udarajući u bubnjeve najave da se Sokoli Mehmed paše saraj zatvara do jutra.
Evlija Čelebija govori i o Imaret hanu, vakufu i zadužbini Jahja Mehmed paše, u kome se bez plaćanja moglo ostati i celi mesec. Jedina obaveza korisnika je da se moli za osnivača.
Opisujući Beograd tog vremena, nabraja još 21 trgovački han. Novi, Bezistan, Arasta, Šehmadin, Čukur i Pazar jeri han, samo su neki od njih. Ni jedan od njih, podignutih u XVII veku, nije preživeo dugotrajne vojne vođene na ovim prostorima.
Stil/Mondo/011info.com/Buka
