Insulinska rezistencija je metaboličko stanje usled kojeg dolazi do porasta nivoa insulina u krvi i ćelije postaju otporne na njegovo dejstvo. Tako dolazi do pojave rezistencije ili smanjenja broja receptora za vezivanje insulina.
Ukupni efekat insulina je da skladišti energetske i gradivne materije nakon obroka. Svaki skok šećera u krvi, u normalnim okolnostima, bude praćen oslobađanjem insulina koji ima ulogu čuvara i koji reaguje tako što se “rešava” viška glukoze.
Insulin pomaže transportu glukoze u ćelije, gde se koristi za energiju. Kako se glukoza kreće u ćelije i razgrađuje (metaboliše), nivo glukoze u krvi opada, a pankreas smanjuje oslobađanje insulina.
Kako nastaje inslulinska rezistencija?
Naime, usled preteranog unosa masti, šećera i generalno namirnica visokog glikemijskog indeksa, pankreas oslobađa velike količine insulina. Mehanizam razvoja neosetljivosti (rezistencije) ćelija na insulin još uvek nije u potpunosti razjašnjen.
Brojna istraživanja pokazuju da velike količine slobodnih masnih kiselina u krvi uzrokuju da ćelije prestanu pravilno da reaguju na insulin.
Visceralna masnoća koja se nakuplja oko organa, može oslobađati velike količine slobodnih masnih kiselina u krvotok, kao i upalne hormone koji pokreću insulinsku rezistenciju.
Kada ćelije postanu manje osetljive na insulin, tada se manja količina glukoze prenosi iz krvi u ćelije. Nivo glukoze u krvi ostaje visok, ali ćelije „gladuju“. Pankreas nadoknađuje ovo stanje stvaranjem veće količine insulina kako bi pokušao da unese više glukoze u ćelije.
Najčešće, pankreas jeste u stanju da drži korak sa potrebnim dodatnim insulinom više godina, ali nakon doga dolazi do promena na nivou pankreasa zbog prevelike aktivacije njegovih β-ćelija koje oslobađaju insulin.
Većina ljudi sa insulinskom rezistencijom ne razvije dijabetes. Međutim, u nekim slučajevima pankreas na kraju ne može da održi korak sa potražnjom i glukoza u krvi i dalje raste, prouzrokujući dijabetes tipa 2.
Insulinska rezistencija, koja se ne otkrije na vreme, može dovesti do nastanka:
- dijabetesa tipa 2
- gestacijskog (trudničkog) dijabetesa
- predijabetesa
Dobra vest je da se ovo stanje može potpuno regulisati ukoliko promenimo način i stil života što, pre svega, uključuje adekvatnu ishranu i fizičku aktivnost.
Šta se dešava u organizmu osobe koja ima insulinsku rezistenciju?
U slučaju prisutne insulinske rezistencije, javlja se poremećaj u načinu metabolizma ugljenih hidrata.
Ćelije postaju manje osetljive na insulin, što dovodi do pojave povišenih nivoa insulina u krvi, sa inače normalnim šećerom u krvi. Nekada se stvaranje insulina poveća za čak 5 do 20 puta kako bi se nivo šećera u krvi održao u granicama normale.
Nakon obroka, šećer u krvi može da varira i da bude blago visok ili nizak.
Uloga insulina je da dozvoli ćelijama u telu da uzimaju glukozu kako bi je koristile kao gorivo ili skladištile kao telesne masti. To takođe znači da je veća verovatnoća, da se kod ovog stanja, glukoza u krvi nakuplja i to može dovesti do previsokog nivoa šećera u krvi.
Stanje proizvodnje veće količine insulina od normalne naziva se hiperinsulinemija.
Koji su simptomi insulinske rezistencije?
U početku kod insulinske rezistencije nema izraženih simptoma.
Simptomi počinju da se pojavljuju, tek kada dođe do sekundarnih efekata kao što je porast nivoa šećera u krvi. Kada se to dogodi, simptomi mogu uključiti:
- Umor
- Glad,
- Slabu koncentraciju.
- Ostali znaci koji se često pojavljuju kod osoba sa insulinskom rezistencijom uključuju:
- povećanje telesne težine naročito u predelu stomaka,
- povišen krvni pritisak,
- visok nivo holesterola
- neredovni menstrualni ciklusi, pojava akni i pojačane maljavosti kod žena
- retinopatija – oštećenje mrežnjače oka
- acanthosis nigricans – hiperpigmentacija tj. tamnjenje kože na pregibima, poput vrata ili ispod pazuha
Koji su uzroci/ faktori rizika za pojavu insulinske rezistencije?
Primarni faktor rizika je ishrana bogata ugljenim hidratima, naročito rafinisanim ugljenim hidratima i šećerima.
Manjak cinka, hroma i mangana takođe mogu učiniti insulin manje efikasnim. Uvođenje trans-masti u ishranu čini ćelijske membrane rigidnijim te se transport insulina otežava.
Otpornost na insulin se obično može razviti ako postoji jedan ili više sledećih faktora rizika:
- gojaznost
- visokokalorijska ishrana bogata ugljenim hidratima ili šećerima
- slaba fizička aktivnost
- hroničan stres
- Chushingova bolest ili policistična bolest jajnika
U pogledu onoga što se dešava u telu što uzrokuje insulinsku rezistenciju, naučnici su primetili da se insulinska rezistencija javlja kod ljudi koji imaju:
- visok nivo insulina u krvi
- višak masnoće u jetri i pankreasu
- visok nivo upale/ inflamacije
Iako je ovo stanje češće kod gojaznih osoba, podložni su i ljudi sa niskom ili normalnom telesnom težinom.
Ostali potencijalni uzroci insulinske rezistencije uključuju:
1. Visok unos fruktoze - od dodatka šećera, ne iz voća.
2. Mikrobiota creva – istraživanja ukazuju da poremećaj bakterijske flore creva može izazvati upalu koja pogoršava insulinsku rezistenciju i pospešuje druge metaboličke probleme.
