O tome kako su tretirani gej muškarci pod nacističkim režimom dugo se nije znalo mnogo. Sada su napori naučnika i nemačkih organizacija za prava homoseksualaca pomogli da se njihov progon predstavi javnosti.
Nacistički režim je između 1933. i 1945. godine sprovodio organizovane i intenzivne napore kako bi stao na put muškoj homoseksualnosti. U okviru ove kampanje zatvarani su gej barovi, raspuštana su gej udruženja i gašena je štampa koja se bavila ovim temama. Tokom više od deset godina uhapšeno je desetine hiljada gej muškaraca na osnovu paragrafa 175 nemačkog krivičnog zakona.
Paragraf 175 je bio statut nemačkog krivičnog zakona koji je zabranjivao partnerske odnose između muškaraca. Od oko 100.000 muškaraca koji su uhapšeni zbog navodnog kršenja ovog statuta, približno pedeset odsto je osuđeno na zatvorske kazne ili poslato u koncentracione logore.
Gej muškarci u Nemačkoj oko 1900-te
Već od sredine do kasnog devetnaestog veka, postojale su naznake nastajanja i rasta gej zajednica u Nemačkoj. U to vreme, priroda ljudske seksualnosti postala je oblast naučnog istraživanja i debate u Evropi i Sjedinjenim Državama. Nemačka je bila na čelu ovog razvoja.
U centru debata bio je i paragraf 175 - statut nemačkog krivičnog zakona koji je zabranjivao seksualne odnose između muškaraca koji je donet 1871. godine, nakon ujedinjenja Nemačkog carstva i kodifikacije nemačkog zakona.
NE PROPUSTITE
Politički i društveni uslovi u Nemačkoj devetnaestog veka dozvoljavali su ljudima da javno vode kampanju za dekriminalizaciju seksualnih odnosa među muškarcima i ukidanje paragrafa 175. Aktivisti su počeli da se organizuju u grupe posvećene dekriminalizaciji. Pored pridruživanja takvim grupama, gej muškarci su počeli da se druže po barovima i drugim mestima gde su se povezivali jedni s drugima i formirali zajednice.
U tom kontekstu u govorni jezik, a kasnije i u rečnike, su počeli da ulaze novi termini poput žargonskog izraza "topli brat" i "gleichgeschlechtlich" ("orijentisan na isti pol") i "homoseksualac". Poslednji izraz datira iz 1869. godine, kada je u pamfletu koji se zalaže za dekriminalizaciju seksualnih odnosa među muškarcima korišćen izraz "Homoseksualitat" ("homoseksualnost").
Postojali su i drugi termini koje su zagovornici reformi koristili, na primer, "dritten Geschlecht" ("treći pol") i žargonska reč "schwul" (prevedeno na engleski kao "gej") takođe je postajala sve popularnija.
Gej muškarci tokom Vajmarske republike (1918–1933)
Gej zajednice i mreže u Nemačkoj nastavili su da rastu i razvijaju se tokom Vajmarske republike (1918–1933). Ovo vreme političkih previranja i ekonomskih nevolja, bilo je i vreme kulturne i umetničke slobode. Kao deo kulturnih i društvenih transformacija tog vremena, Nemci su javno osporili rodne i seksualne norme.
Mnogi gej muškarci su prihvatili ovu novu kulturu. Neke grupe su se aktivnije i otvorenije zalagale za dekriminalizaciju seksualnih odnosa među muškarcima. Među njima su bili Naučni humanitarni komitet (Wissenschaftlich-humanitares Komitee, VhK, osnovan 1897) i Liga za ljudska prava (Bund für Menschenrecht, BfM, osnovana 1920-ih).
Ali nisu sve grupe koje su se zalagale za dekriminalizaciju imale istu političku perspektivu. Na primer, nemački Jevrej, lekar i istraživač, Magnus Hiršfeld, osnovao je međunarodno poznati Institut za seksualne nauke u Berlinu 1919. godine. Hiršfeld je bio pacifista i levičar, a njegov Institut je sprovodio pionirske naučne studije o ljudskoj seksualnosti.
Sa druge strane, grupa gej muškaraca oko autora Adolfa Branda i njegove organizacije "Zajednica srodnih duša" imala je drugačiji pristup. Brend i Hiršfeld su se slagali po pitanju dekriminalizacije. Obojica su takođe promovisala javne rasprave o seksualnosti. Međutim, nisu se slagali oko političkih pitanja u vezi sa rasom i nacionalizmom.
Nacistički stavovi i slučaj Ernsta Rema
Pre dolaska na vlast, Adolf Hitler i mnogi drugi nacistički lideri osudili su vajmarsku kulturu kao dekadentnu i degenerisanu. Deo ove osude bilo je i odbacivanje otvorenog izražavanja seksualnosti, uključujući vidljivost gej zajednica. Neki istaknuti nacisti, uključujući Alfreda Rozenberga i Hajnriha Himlera, bili su očigledno homofobični. Međutim, Hitler i drugi nacistički lideri retko su javno govorili o homoseksualnosti.
Ali nisu svi članovi Nacističke partije imali iste stavove. Bilo je homoseksualaca i u njihovom pokretu. Možda najpoznatiji, bio je Ernst Rem. Rem, vođa SA, nasilne i radikalne nacističke paravojske, sebe je opisivao rečju "gleichgeschlechtlich", istopolno orijentisan.
Rem je smatrao da njegova seksualnost nije u sukobu sa nacističkom ideologijom niti je kompromitovala njegovu ulogu vođe SA.
Remova seksualnost je bila javna tajna koja se pretvorila u skandal 1931. godine, kada su levičarske novine objavile da je gej. Uprkos kontroverzi, Hitler je branio Rema koji je ostao na čelu SA sve dok ga Hitler iz drugih razloga nije ubio 1934. godine.
Homoseksualci u prvim godinama nacističkog režima
Nacisti su došli na vlast 30. januara 1933. godine. Ubrzo nakon toga pokušali su da razbiju gej zajednice i mreže koje su se razvile tokom Vajmarske republike. Jedna od prvih akcija nacista bila je zatvaranje gej barova i drugih mesta za sastanke širom nemačke, među kojima i Eldorado - simbol berlinske gej kulture. Iako su podzemna gej sastajališta ostala otvorena i kasnije, pojačan policijski nadzor otežao je gej muškarcima da se međusobno povezuju.
Akcije koje je preduzeo nacistički režim bile su i gašenje gej novina, časopisa i izdavačkih kuća i raspuštanje gej udruženja. U maju 1933. godine nacisti su vandalizovali Institut za seksualne nauke Magnusa Hiršfelda, čiji su spisi uništeni tokom nacističkog spaljivanja knjiga.
U daljoj eskalaciji, nacisti su od kraja 1933. i početka 1934. godine hapsili i pritvarali gej muškarce bez suđenja.
Na jesen 1934. godine, berlinski Gestapo naložio je lokalnim policijskim snagama da im pošalju spiskove svih muškaraca za koje se veruje da su učestvovali u "istopolnom ponašanju". Policija je u raznim delovima Nemačke godinama vodila takve spiskove. Te "ružičaste liste", kako su postale poznate, su završile u rukama Gestapoa.
Ove rane mere bile su samo početak nacističke kampanje protiv homoseksualizma.
NE PROPUSTITE
Eskalacija progona gej muškaraca
Tri događaja koja su se desila između 1934. i 1936. godine radikalizovala su kampanju nacističkog režima protiv homoseksualizma i dovela do sistematičnijeg ugnjetavanja gej muškaraca.
Prvo je bilo ubistvo Ernsta Rema i drugih vođa SA tokom juna i jula 1934. godine. Ova ubistva su promenila način na koji je nacistička propaganda govorila o homoseksualnosti. Rem i drugi lideri SA ubijeni su po Hitlerovom naređenju u okviru borbe za vlast na najvišim nivoima nemačke vlade i Nacističke partije. Ali nakon čistke, nacistička propaganda je ubistva pravdala Removim seksualnim opredeljenjem.
Drugo, u junu 1935. nacisti su revidirali paragraf 175. Prema novoj nacističkoj verziji statuta, širok spektar intimnih i seksualnih ponašanja mogao je da bude, i bio je, kažnjavan kao zločin. Revizija je dala nacističkom režimu pravne alate neophodne za krivično gonjenje gej muškaraca u mnogo većem broju nego ranije.
Konačno, 1936. godine vođa SS-a i šef nemačke policije Hajnrih Himler osnovao je Centralnu kancelariju Rajha za borbu protiv homoseksualnosti i abortusa. Ova kancelarija je bila deo Kripoa i blisko je sarađivala sa Gestapoom. Himler je video i homoseksualnost i abortus kao pretnju nemačkom natalitetu, a time i sudbini nemačkog naroda.
Do kraja 1936. stekli su se uslovi da nacistički režim pojača svoju kampanju protiv homoseksualizma.
Vrhunac nacističke kampanje protiv homoseksualizma
Nacistička kampanja protiv homoseksualizma se intenzivirala između 1935. i 1936. godine. Režim se manje fokusirao na zatvaranje mesta za sastanke, a dali su prioritet hapšenju pojedinaca na osnovu paragrafa 175. Prema nacističkom shvatanju, ovi muškarci su bili "homoseksualni prestupnici", a samim tim i kriminalci i neprijatelji države. Snage Gestapoa i Kripoa su koristile racije, optužbe i oštre metode ispitivanja i mučenja kako bi otkrile i uhapsile muškarce za koje se verovalo da su prekršili paragraf 175.
Potkazivanje
Kripo i Gestapo su se oslanjali na stanovnike Nemačke kako bi prikupili informacije o intimnim životima muškaraca i otkrili potencijalna kršenja paragrafa 175. Komšija, poznanik, kolega, prijatelj ili član porodice mogao je da obavesti policiju o svojim sumnjama.
Za razliku od racija, potkazivanje je bilo veoma efikasno sredstvo represije. Ova dela su rezultirala možda desetinama hiljada hapšenja i osuda.
Ispitivanja
Gestapo je hapsio, a Kripo je ispitivao muškarce uhvaćene u racijama. Tokom ovih često fizički i psihički brutalnih ispitivanja, policija je često insistirala na potpunim priznanjima. Pod pritiskom grubih metoda ispitivanja i mučenja, muškarci su bili primorani da imenuju svoje seksualne partnere.
NE PROPUSTITE
Sudbina uhapšenih
Nisu svi muškarci uhapšeni po paragrafu 175 imali istu sudbinu. Obično bi hapšenje dovelo do suđenja pred sudom. Sud bi ili oslobodio ili osudio optužene i osudio ih na fiksnu kaznu zatvora. Stopa osuđujućih presuda je bila oko 50 procenata. Većina osuđenih muškaraca puštena je na slobodu nakon odsluženja zatvorske kazne. U ređim slučajevima, Kripo ili Gestapo bi čoveka poslali direktno u koncentracioni logor kao "homoseksualnog prestupnika".
Nacistički pravosudni sistem je takođe u pravnu praksu uveo i kastraciju. Od kraja 1933. godine, sudovi su mogli da nalože kastraciju za određene seksualne prestupnike. Međutim, barem u početku, muškarci uhapšeni po paragrafu 175 nisu mogli da budu kastrirani bez njihovog navodnog pristanka. U nekim slučajevima, muškarci zatvoreni prema ovom statutu mogli bi da obezbede prevremeno puštanje na slobodu ako bi se dobrovoljno javili da budu kastrirani.
Tokom Drugog svetskog rata, broj muškaraca uhapšenih na osnovu 175 je opao. Tome je doprinela potreba vojske za ljudima, kada su i mnogi homoseksualci bili regrutovani.
Gej muškarci u koncentracionim logorima
Između 5.000 i 15.000 muškaraca identifikovanih kao "homoseksualni prestupnici" bilo je zatvoreno u koncentracione logore. Prema sistemu klasifikacije tavorenika, ovi muškarci su nosili ružičasti trougao.
Prema mnogim pričama preživelih, zatvorenici sa ružičastim trouglom bili su među grupama koje su najviše zlostavljane u logorima.
Često su dobijali najzahtevnije poslove. Bili su izloženi fizičkom i seksualnom zlostavljanju od strane čuvara i drugih zatvorenika, tučeni su i javno ponižavani.
U koncentracionom logoru Buhenvald, pojedini zatvorenici sa ružičastim trouglom su bili podvrgnuti nehumanim medicinskim eksperimentima. Počevši od novembra 1942. godine, komandanti koncentracionih logora su zvanično mogli da narede njihovu prinudnu kastraciju.
U strahu da ih ne optuže za udruživanje, zatvorenici koji su nosili ružičasti trougao su se međusobno izbegavali i tako ostajali izolovani i nemoćni unutar logorske hijerarhije. Dok su drugi zatvorenici koliko-toliko mogli da se drže zajedno i pomažu, izolovan položaj ovih pojedinaca znatno im je otežavao opstanak.
Posle rata
Na proleće 1945. godine, saveznički vojnici su oslobodili koncentracione logore i zatvorenike, uključujući i one koji su nosili ružičasti trougao. Ali kraj rata i poraz nacističkog režima nisu nužno doneli osećaj oslobođenja za gej muškarce. Oni su ostali marginalizovani u nemačkom društvu. Seksualni odnosi između muškaraca ostali su nezakoniti u Nemačkoj tokom većeg dela dvadesetog veka. Mnogi muškarci koji su služili kaznu zbog navodnog kršenja paragrafa 175 ostali u zatvoru i posle rata. Desetine hiljada osuđeno je u posleratnom periodu.
Razotkrivanje istorije gej muškaraca tokom nacističke ere bilo je teško tokom većeg dela dvadesetog veka zbog stalnih predrasuda protiv istopolne seksualnosti i primene paragrafa 175. Mnogi gej muškarci su se plašili da podele svoja svedočenja. Bez obzira na to, naučnici su nastojali da dokumentuju njihova iskustva na osnovu zapisa iz policije i logora.
Napori naučnika i nemačkih organizacija za prava homoseksualaca pomogli su da se progon gej muškaraca pod nacistima predstavi javnosti. Tokom 1990-ih, nemačka vlada je priznala "progonjene homoseksualce" kao žrtve nacističkog režima. Vlada je 2002. godine poništila osude iz nacističke ere za paragraf 175. Po prvi put, gej muškarci koji su stradali od nacista stekli su pravo na novčanu nadoknadu od nemačke vlade za nepravde počinjene protiv njih.
Autor: United States Holocaust Memorial Museum, Washington, DC
