"Kada psihosomatska medicina našeg vremena objavljuje da u svakoj bolesti, pored otkrivenog ili neotkrivenog fizičkog uzročnika, deluje i psihički činilac, pošto organizam dela kao psihičko jedinstvo, onda ovakvo tvrđenje nailazi na više ili manje opšte razumevanje i kod nestručnjaka i kod stručnjaka u oblasti medicine.
Kada se, međutim, ovakva postavka psihosomatske medicine prenese i na neku konkretnu bolest, na primer na tuberkulozu ili rak, pa se pretpostavi, nekad sa više nekad sa manje dokaza, da i u ovim teškim bolestima – od kojih jednu poznajemo sasvim dobro, dok smo drugu tek počeli dublje da upoznajemo – psihički činioci igraju znatnu ulogu u njihovom nastanku, onda se i kod stručnjaka i kod nestručnjaka javlja sumnja i podozrenje.
Po našem mišljenju, ne i s pravom. Evo, najpre, nešto istorijskih podataka koje nemamo nikakvog razloga da zanemarimo i da na njih gledamo sa blagom ironijom ili čak sa prezrenjem, popevši se na uspesima ovenčani presto medicine XX veka.
Rak je, najpre, kao bolest poznat još iz medicinskog dela indijskog umetničkog epa Ramajana iz 2000. godine pre naše ere i egipatskih papirusa iz 1500. godine pre našeg vremena. Slavni grčki lekar Hipokrat dao je prvi ime bolesti karcinom, smatrajući da ona dolazi usled poremećenih odnosa između krvi, sluzi i žuči, prema njegovom poznatom učenju o sokovima.
Koliko u nastanku karcinoma učestvuje duševno stanje čoveka
Drugi, ne manje poznati grčki lekar Galen, iz drugog veka naše ere, mislio je da crna žuč prouzrokuje rak, pa da su ovoj bolesti, dakle, skloni ljudi melanholičnog temperamenta.
Ovo isto je još, uvek mislio i čuveni arapski lekar iz 1000. godine – Avicena. Prema tibetansko-lamaističkoj medicini, već vekovima se misli da je poslednji uzrok raku u faktoru ličnosti.
Konstitucionalno-humoralna teorija raka održala se u evropskoj medicini do u kasni XVII vek. Još i u XIX veku većina poznatih lekara je mislila da rak lakše nastaje kod osoba sklonih povećanoj i produženoj nervnoj napregnutosti, ali i žalosti.
Krajem XIX veka počela su u Engleskoj u bolnicama za rak prva sistematska izučavanja, koja su pokazala da je od 250 ispitanika, 156 imalo, pre izbijanje bolesti, teška duševna opterećenja, naročito prouzrokovana smrću nekog bliskog srodnika. Kako su jedno vreme u XX veku psihička istraživanja uzroka raka izgubila od ranijeg značaja pred direktnim istraživanjem ćelija, virusa i mogućeg organskog uzroka, poslednjih decenija psihosomatska je medicina, obogaćena iskustvima psihoanalize, obnovila izučavanja psihogeneze raka.
Ne tvrdeći, naravno, da je rak posledica samo psihičkog uticaja, logično je pretpostaviti da u njegovom nastajanju učestvuje ceo organizam, dakle i duševno stanje. Još 1931. godine Forg je naglasio da pored sigurne uloge tzv. karcinogenih faktora, kao što su zračenje, isparenja, nikotin, virusi itd., i emotivni činioci moraju da pripreme teren za početak karcinogenog dejstva štetnih materija. Forg je naročitu pažnju obratio na depresivna stanja koja deluju na endokrinu ravnotežu, a njeni poremećaji spremaju ćelije da budu osetljive i prijemčive na kancerogene materije.
Sve do u najnovije vreme proteže se staro verovanje da u ličnosti onih kojih obole od raka preovlađuju pasivnost, sputanost volje, neodlučnost, depresija. Ukratko: toliko ćudljivi tok raka ne dovodi se u vezu samo sa većom ili manjom malignošću tumora već i sa duševnim uticajem. Da osnovno raspoloženje bolesnika može da uspori, ubrza ili čak zaustavi rast tumora, nezavisno od terapije, odlično je poznato ne samo kancerolozima, hirurzima, radiolozima već, isto tako, i samim bolesnicima i njihovoj okolini.
NE PROPUSTITE
Spontana izlečenja od raka, jednom sigurno dokazanog, iako vrlo retka, opisana su u stručnoj literaturi i u ovoj još uvek nerazjašnjenoj misteriji psihičkom činiocu ne može da se ne pripiše znatna uloga.
Iako smo još daleko od toga da postavimo čvršće karakteristike ličnosti koje su sklone oboljevanju od raka, savremena psihološka istraživanja u Americi mogla su da kod 300 bolesnika, u 64% pokažu neke zajedničke crte u ličnosti obolelih.
Tako je pokazano da u već sasvim mladim godinama budući pacijenti ispoljavaju rano razvijena osećanja krivice praćena samoprekorima. Odnosi prema ljudima u toku srednjeg doba života ostaju površni, ne unosi se dovoljno topline i energije u njih, emocionalne veze vremenom slabe, postoji opšte osećanje zatajivanja u životu. U starijim godinama degresivno osećanje usamljenosti raste, katkad pacijenti na pragu razboljevanja više zapravo i nisu depresivni, već stvarno očajni.
Zajedno sa očajanjem nastupa želja i ujedno strah od smrti, gubitak nekog bliskog bića često je odlučujući činilac za početak bolesti. Ranija osećanja krivice opet snažno nadiru, ovoga puta vezana za izgubljeni objekat. U toku jednog ispitivanja šesdesetorice pacijenata obolelih od raka, trideset i jedan je mislilo da su sami krivi zbog bolesti, dvadeset pet da su krivi drugi. Još pre nego što su se razboleli, jedan tip budućih bolesnika čami u strašljivo-depresivnom stanju ne tražeći ni od koga pomoći, drugi tip pokušava da svoje osećanje krivice razreši nezadrživim predavanjem sebe spoljnjem svetu, neracionalno trošeći svoju energiju.
I u Rusiji Pavlovljeva škola je pokazala da funkcionalna slabost moždanog korteksa izazvana raznim stresovima (psihički i fizički neprijatnim šokovima i uzbuđenjima), naginje distrofičnim procesima, između ostalih i raku. I Rusi su našli da od 235 žena sarakom dojke, 93 su bile izložene teškim psihičkim konfliktima.
U zaključku možemo reći da se dinamika bolesti od raka ne objašnjava samo zloćudnošću reakcije ćelije i reakcije okolnog tkiva već i nervnim, duševnim, humoralnim, alergično-imunološkim i metaboličkim činiocima, dakle, celinom reakcije organizma. Na nepovoljan tok i tragičan ishod raka, možda čak i na njegov početak, nesumnjivo da utiču konflikti uz neprestani strah, brigu i beznadežnost. Zbog svega ovoga postavilo se opravdano pitanje značaja i uloge psihoterapije kod bolesnika od raka. Ona se u nekim zemljama Zapada već aktivno i sprovodi. Otud proizlazi vrlo značajna uloga lekara koji mora biti sam oslobođen svesnih i nesvesnih strahova, i mnogo više od toga, on mora da bude iskreni optimista u prognozi. Ovaj optimizam ima i osnove: 1938. godine svaki peti pacijent od raka bio je spasen a danas svaki treći.
(Iz knjige Vladete Jerotića, "Čovek i njegov identitet")
