Pančevo.
– Nemački feldmaršal Aleksandar Ler, general-pukovnik „Luftvafe”, čovek koji je lično izdao naređenje Vazduhoplovnoj četvrtoj floti, da se 6. aprila 1941. godine, prvi put u istoriji bombarduju civilni ciljevi u glavnom gradu Jugoslavije. Tada je poginulo oko 6.000 Beograđana. Upamćen je po rečenici: „Gađajte im biblioteku, da im se seme zatre!” Takođe je manje poznato da je životno, pa i sudbinski bio vezan za ove prostore.
U zvaničnoj biografiji Austrijanca Aleksandra fon Lera, s nadimkom Saša, piše nekoliko zanimljivih podataka. Rođen je 20. maja 1885, i to u rumunskom delu Banata, u gradu Turnu Severin, od oca Nemca Fridriha. Sa majčine strane, Ruskinje Katarine Fajman, zapravo je bio pravoslavac, a srednju školu je učio i završio u Pančevu.
Tragom tog podatka naše istraživanje različite građe Istorijskog arhiva u Pančevu nije dalo odgovor na pitanje koju je školu Ler u „pančevačkom periodu” pohađao. NJegovog imena nema ni u fondu Mađarske državne muške građanske škole, niti u registrima ovdašnje Gimnazije. Stariji Pančevci jedino su mogli da nagađaju da je početkom 20. veka morao živeti u Donjoj, „nemačkoj” varoši, današnjem centru grada na Tamišu. Na kojoj adresi i sa kim je Ler tu živeo, kao i koliko dugo je bio Pančevac, niko ni od istorijske struke ovde nije pouzdano mogao da kaže.
Bilo kako bilo, već sa 24. godine, Lera opet susrećemo na ovim prostorima kako uhodi srpske položaje koje bi u slučaju rata trebalo bombardovati iz vazduha. On je tada prepešačio Banat, dobro upoznao teren, pa tako i sačinio prve topografske karte koje su austrougarski piloti koristili tokom Prvog svetskog rata. Otuda i objašnjenje kako to da je Saša uz ruski, rumunski i mađarski jezik odlično vladao i srpskohrvatskim.
Po završetku Vojne akademije u Beču i takoreći odmah po izbijanju Velikog rata, eto Lera opet na ovoj geografskoj širini, u svom prvom borbenom letu u životu, koji je napravio 31. avgusta 1914. godine upravo nad Beogradom, a sa nepunih trideset leta, on već komanduje i austrougarskim bataljonom – opet i baš protiv Srbije.
Otuda mnogi istoričari tumače, oslanjajući se na proverljive istorijske podatke, da je Ler, baš kao i mnogi najviše rangirani nemački oficiri nosio bolne uspomene sa ovih terena, i u tome vide uzrok želje i naročitu motivaciju za osvetom i nečovečnim razaranjem Srbije u Drugom svetskom ratu.
Tako da nema mesta ni relativizaciji – da li je Ler lično naredio uništavanje jugoslovenske prestonice. Naime, istorijske sveske “Srpsko nasleđe“ sadrže i podatak da nemački Savezni arhiv čuva originalni dokument – izdiktiranu i Lerovom rukom potpisanu „Zapoved za vođenje vazdušnog rata”, kojom je naredio bombarderima i lovcima Vazduhoplovne flote, 6. i 7. aprila razaranje Beograda velikim napadom. Kako navode istoričari, i sam naziv te operacije – „Strafgericht” (kazna) – jasno određuje prirodu namere, dok su prilikom bombardovanja nemački piloti imali zadatak da izbegavaju jedino uništavanje uređaja za snabdevanje i industriju, jer je trebalo zemlju prisvojiti za njihove vlastite svrhe. Opisujući samo bombardovanje Beograda, kojim je komandovao, Ler ističe da je jugoslovenski otpor bio umešan, veoma hrabar i da je ometao jedinstvenost napada, a da su jugoslovenski avijatičari bili vešto vođeni.
Komandant Jugoistoka nemačke vojske u Drugom svetskom ratu, možda i najveći balkanski zločinac nacističke nemačke Aleksandar Saša Ler, u ratnim danima general izuzetnog autoriteta i od najvećeg Hitlerovog poverenja, kako je počeo svoju vojničku karijeru, u Srbiji, tako je i život završio upravo u Beogradu. Osuđen za ratne zločine, streljan je 26. aprila 1947. godine, ni u jednom trenutku nepokazujući kajanje...
