Priča o Đurađu Kastriotu Skenderbegu jedna je od najneobičnijih na Balkanu. Albanci ga danas slave kao najvećeg nacionalnog heroja, dok mnogi istorijski izvori ukazuju na njegovo srpsko poreklo i duboke veze njegove porodice sa srednjovekovnom srpskom državom. U jednoj ličnosti, spojeni su poreklo Brankovića, otpor Osmanlijama, hrišćanski identitet i kasnija islamizacija – biografija toliko filmska da nadmašuje svaku fikciju.
Brojne Albanke i Albanci ga i danas smatraju "nacionalnim herojem", verujući da mu je poreklo čisto albansko, ali istorija, čini se, kaže drugačije.
Poreklo porodice Kastriot i veza sa Brankovićima
Đurađ Kastriot rođen je 6. maja 1405. godine, verovatno u selu Šine kod Debra, na porodičnom posedu Kastriota. Njegovi preci su već u XIV veku dobili zemlju od srpskih vladara, a u genealogiji se javlja i važna veza sa čuvenim srpskim rodovima.
Njegov otac Jovan Kastriot oženio je Vojislavu, za koju se veruje da je bila ćerka Grigura ili Vuka Brankovića. Jovan i Vojislava imali su devetoro dece sa mahom srpskim imenima: Staniša, Repoš, Kostandin, Mara, Jelena, Anđelina, Vlajka, Mamica – i Đurađ.
Jovan je život završio kao pravoslavni monah Joakim, sahranjen u manastiru Hilandaru, što dodatno potvrđuje duboke hrišćanske i srpske veze porodice Kastriot.
Đurađ kao osmanski vazal i put od Iskender bega do Skenderbega
U mladosti, Đurađ i njegov brat Staniša poslati su kao taoci u Jedrene, tadašnju prestonicu Osmanskog carstva. Tamo je prešao na islam, stekao obrazovanje i postao vojnik. Pod imenom Iskender beg napredovao je sve do valije, komandujući sa 5.000 konjanika i dobijajući timare i upravu nad Debarskim sandžakom.
Iako je formalno bio musliman, sve upućuje na to da nikada nije dušom prihvatio novu veru. Njegovo ime javlja se u očevoj povelji Hilandaru, kao i u dokumentima koji svedoče da je porodica plaćala boravak u manastiru.
Prelomni trenutak: dezertiranje kod Niša i povratak na hrišćanstvo
Presudan događaj desio se tokom Bitke kod Niša 1443. godine, kada su Srbi i Ugari potukli Osmanlije. Skenderbeg tada dezertira sa 300 najvernijih ljudi, kreće ka Kroji i preuzima je lukavo – pokazujući kastelanu falsifikovani sultanov ferman.
Tada razvija crvenu zastavu sa crnim dvoglavim orlom, simbolom koji je verovatno preuzeo od Nemanjića, i počinje da se potpisuje kao "gospodar Albanije" – "Dominus Albaniae".
U Kroji se vraća hrišćanstvu i proglašava nasledstvo Balšića, a oko sebe okuplja veliku vlastelu: arbanašku, srpsku i vlašku. Tako nastaje Lješka liga, savez protiv Osmanlija u okviru Mletačke republike.
Porodica, brak i uticaj
Skenderbeg se u manastiru Ardenica oženio Donikom, ćerkom moćnog Đorđa Arijanita Komninovića. Njegov sin Jovan II oženiće Jerinu Branković, ćerku despota Lazara, i nastaviti očevu borbu.
Kasnije generacije Kastriota dobiće evropske titule poput grofa Spoleta i vojvode San Pjetra, a u Italiji će njihovi potomci po ženskoj liniji preći u porodicu Sanseverino.
Smrt, mit i poštovanje čak i kod Osmanlija
Skenderbeg je umro od malarije 17. januara 1468. godine. Njegova slava bila je toliko ogromna da su Osmanlije, nakon zauzimanja Lješa, otvorile njegovu grobnicu i od kostiju pravile talismane uverene da će im doneti hrabrost.
Sećanje na njega ostalo je najjače među Arbanasima u Italiji i među Albancima na Balkanu, ali su o njemu pisali i Srbi. Njegoš ga je u Gorskom vijencu nazvao "srcem Obilića", dok je Martin Segon 1480. napisao prvu biografiju o njemu.
Da li je Skenderbeg bio Srbin, Albanac ili nešto treće?
Njegovo poreklo je složeno i dugo predmet rasprava. Albanski hroničar Đon Muzaka piše 1510. da je Đurađ bio "srpske prirode", dok mnogi zapadni istoričari iz 18. i 19. veka ukazuju na poreklo Kastriota iz srpskih bratstava ili linija vezanih za Branila. Drugi izvori pominju i grčko poreklo Pavlovog oca.
Ono što je izvesno jeste da je Skenderbeg slavu stekao pre svega među Albancima, dok se celog života potpisivao kao "gospodar Albanije". Njegovo delovanje i simbolika ostaju važan deo identiteta albanskog naroda, ali i deo srpske srednjovekovne istorije.
