Marija Popović Trandafil (Novi Sad, 25. XII 1816 — Novi Sad, 14. X 1883) rođena u uglednoj ćurčijskoj porodici, grčkog porekla. Ne zna se mnogo o njenom školovanju, postoje podaci da je bila pismena i da je čitala nemačku literaturu. Udala se za Jovana Trandafila, grčkog trgovca krznima iz Erdelja (Transilvanija), koji ovom ženidbom dobija pravo za naseljavanje u Novi Sad i status slobodnog građanina varoši. Tada kupuje kuću u Glavnoj ulici («Svojina») u koju se useljava sa suprugom. Veoma brzo je uspešnom trgovinom udvostručio svoj kapital.
Zarađeni novac Marija i Jovan Trandafil ulagali su pre svega u kupovinu kuća i u dobrotvorne svrhe. Od 476 jutara zemlje formirali su fond za školovanje siromašne, darovite dece. Jedan deo imovine poklonili su bolnicama u Novom Sadu, Somboru i Osijeku, a obnovili su i Nikolajevsku crkvu u Novom Sadu, ikonostas Uspenske crkve, kao i jermensko-katoličku crkvu. Mermerni krst koji se danas nalazi u Sabornoj crkvi u Novom sadu, napravljen je po nalogu Marije Trandafil.
Za vreme Prvog srpsko-turskog rata (1876.) bila je predsednica odbora za prikupljanje pomoći ranjenicima. Osnovala je Zavod za srpsku pravoslavnu siročad, pod upravom Matice srpske, a finansirala je i podizanje zdanja Zavoda. Zgrada je završena 1912. godine, kada je u ovo zdanje smeštena i gradska čitaonica.
Marija Trandafil bila je jedna od onih koje su svojim likom i delom zadužile naš narod. Često je nazivana najvećom srpskom dobrotvorkom, a pored humanitarnog rada, dala je veliki doprinos i u kulturno-prosvetnom razvoju nacije.
Pošto su Marijinim roditeljima deca rano umrla, kao i Marijina braća, otac i majka, čitavu imovinu porodice Popović ostavljaju testamentom svojoj kćerci. Nakon smrti muža, Jovana Trandafila, Marija se vraća u svoju rodnu kuću «Kod ikone» gde i umire 1883. godine. Tela Trandafilovih pokopana su u kripti Nikolajevske crkve u Novom Sadu. Svu svoju imovinu Marija je zaveštala Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Matici srpskoj.
Nakon smrti Marije Trandafil, u lokalu kuće «Kod ikone» otvorena je čuvena apoteka «Kod spasitelja», a od 1913. godine tu je radila Popovićeva apoteka koja je nacionalizovana polovinom 20. veka.
Posle njene smrti je osnovan fond iz koga su se školovali mnogi đaci Srpske velike gimnazije. Deca su morala biti pravoslavne veroispovesti, ali bez razlike u narodnosti, a trećina je bila namenjena deci iz Erdelja (Transilvanije). Njena najveća zadužbina je bio Zavod za izdržavanje sirote i siromašne dece u Novom Sadu, o kome je trebalo da se stara Matica srpska, a u slučaju njenog preseljenja ili ukidanja, pravoslavna opština u Novom Sadu.
Imovina Marije Trandafil je posle rata, agrarnom reformom eksproprisana, čime je narušen testament. Sirotište je posle rata nastavilo sa radom, ali je bio predviđeno za proširivanje i rekonstrukciju u Dom za prevaspitanje mladeži, koji je nekoliko godina kasnije zatvoren i od tada se u zgradi na Sajlovu nalazi Veterinarski institut.
U vlasništvu Marije Trandafil su bile kuće u Zmaj Jovinoj, Pašićevoj, Dunavskoj i Miletićevoj ulici i kasnije su zaveštane Matici srpskoj i novosadskoj crkvenoj pravoslavnoj opštini. Na zgradama se ne nalazi nikakvo obeležje o njenoj zadužbini.
