LEPA RADIĆ

MUČILI JE 3 DANA, PA JE OBESILI! IMALA JE SAMO 17 GODINA: OVO su bile poslednje reči narodnog heroja Jugoslavije!

Kako je ona bila jedina naoružana sa jednom puškom, žene su joj govorile da baci pušku i skine uniformu, kako bi se na taj način spasla, ali je ona to odbila pozivajući narod da se ne predaje i da se ako treba bori i golim rukama.

Objavljeno: 13.02.2022. 11:20h 15:28h
Autor:
Foto: Wikipedia

Lepa Radić (Gašnica, kod Bosanske Gradiške, 19. decembar 1925 - Bosanska Krupa, 11. februar 1943) bila je učesnica Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Zajedno sa starijom sestrom Darom odrasla je u selu Bistrici, gde su završile osnovnu školu. Srednju žensku stručnu školu završila je u Bosanskoj Gradiški, a od kraja školovanja do početka Drugog svetskog rata živela je sa roditeljima u Gašnici. Preko strica Vladete, nakon okupacije Jugoslavije 1941. se uključila u pripreme oružanog ustanka na Kozari.

U leto 1941. četvoro članova njene porodice - otac Sveto, stričevi Vojo i Vladeta i strina Jovanka - otišli su u partizane. Zajedno sa preostalim članovima porodice, početkom decembra bila je uhapšena i sprovedena u Gradišku. Nakon dvadesetak dana, puštena je na slobodu i tada je otišla u partizane.

Stupila je u Drugi krajiški partizanski odred, pod komandom doktora Mladena Stojanovića. Najpre je pohađala medicinski kurs i brinula o partizanskim ranjenicima, a potom bila borac u Grbovačkoj partizanskoj četi. Tokom marta i aprila 1942. pohađala je partijski kurs nakon koga je bila primljena u članstvo Komunističke partije (KPJ).

Njen politički rad prekinula je ofanziva na Kozaru, nakon koje je prešla u Podgrmeč, gde je delovala kao član Opštinskog komiteta KPJ za Srednji Dubovik. Aktivno je radila na stvaranju prvih organizacija Ujedinjene antifašističke omladine i Antifašistog fronta žena.

Kada je krajem januara 1943. otpočela operacija "Vajs I", koja predstavlja prvi deo Četvrte neprijateljske ofanzive i koja je zahvatila područje Like, Korduna, Banije i zapadne Bosne, Lepa Radić je bila član Štaba za evakuaciju stanovništva, ranjenika, hrane i stoke na području opštine Srednji Dubovik. Organizovala je zbegove, koji su se prilikom borbi između partizana i okupatorsko-kvinsliških snaga, morale povući na Grmeč.

Prilikom evakuacije naroda, Lepa je kao politički radnik hrabrila ljude i uveravala ih da će partizanske snage uspeti da zaustave nadmoćnije neprijateljske snage i na taj način spasiti ranjenike i izbeglice. Kada su kolone izbeglica prelazile cestu u selu Jasenica, u podnožju Grmeča, nemačka avijacija je otpočela sa bombardovanjem kolone i tada je nastupila velika panika. Zajedno sa grupom drugova, Lepa je uspela da smiri metež i uzbunu i nastavi sa evakuacijom.

Nakon dolaska na Grmeč, Lepa je kao član Štaba, obilazila raštrkane grupe ljudi i razgovarala sa ljudima, pokušavajući da im u tim teškim danima pruži nekakvu nadu i ohrabri ih. Kada su se okupatorsko-kvinsliške snage sve više približile Grmeču, dobrovoljno se prijavila da stupi u Drugu krajišku udarnu brigadu, kako bi kao borac neposredno učestvovala u odbrani evakusanog naroda.

Na sastanku Okružnog komiteta KPJ, naređeno joj je da ostane na Grmeču i obilazi zbegove, delujući i dalje kao član Štaba za evakuaciju. Tada je dat savet da se zbegovi razbiju u manje grupe, kako bi se izbegle veće žrtve, jer su neprijateljske snage u toku ofanzive vršile zločine nad stanovništvom u podgrmečkim selima. U najkritičnijoj fazi odbrane Grmeča, članovi Štaba su se podelili i svako je uzeo brigu o po jednom zbegu.

Lepa je tada preuzela brigu o zbegu koji je brojao 150 ljudi, uglavnom staraca, žena i dece.

Prema Grmeču, koji su branile Druga krajiška i Peta kozaračka udarna brigada, nastupale su sledeće nemačke snage - jedinice iz sastava nemačke 717. lovačke divizije iz pravca Sanskog Mosta, jedinice iz sastava 369. pešadijske divizije iz pravca Bosanske Krupe i jedinice iz sastava 7. SS divizije iz pravca Bosanskog Petrovca. Prodorom nemačke 369. "vražje" divizije od Bosanske Krupe prema Benakovcu i spajanjem sa delovima 717. lovačke divizije, kao i prodorom 7. SS divizije, završeno je okruženje planine Grmeč, na kojoj se tada nalazilo oko 15.000 izbeglica.

Nakon okruženja, ove jedinice su u više kolona prošle kroz planinu, vršeći masakr nad narodom zatečenom u zbegovima. Na razne načine, na Grmeču je tada ubijeno 3.370 ljudi, 1.722 je odvedeno u koncentracione logore, a 1.256 je promrzlo i umrlo od zime. Partizanske snage, koje su branile Grmeč, uspele su da se između 11. i 13. februara, uz velike napore probiju iz okruženja severno od komunikacije Sanski Most - Bosanska Krupa.

Predveče 8. februara 1943. pripadnici 369. "vražje" divizije su iznad sela Praštali, nedaleko od Lušci Palanke, iznenada opkolile i zarobile zbeg naroda koji je predvodila Lepa Radić. Kako je ona bila jedina naoružana sa jednom puškom, žene su joj govorile da baci pušku i skine uniformu, kako bi se na taj način spasla, ali je ona to odbila pozivajući narod da se ne predaje i da se ako treba bori i golim rukama.

Nakon što je ispucala nekoliko poslednjih metaka, Lepa je bila savladana od nekoliko vojnika i vezana, nakon čega je zajedno sa ljudima iz zarobljenih zbegova povedena u Bosansku Krupu. Pošto se usput opirala i govorila da nju ubiju, a da narod nije ništa kriv, bila je udarana kundacima pušaka. Kada je dovedena u Krupu, prilikom odvođenja u zgradu komande, pozivala je okupljene izbeglice da se bore i klicala je partizanima i Crvenoj armiji.

Nakon tri dana mučenja u Bosanskoj Krupi, pošto je odbila da otkrije ko se još od partizanskih saradnika nalazi među narodom pohvatanom na Grmeču, izvedena je pred preki sud i osuđena na smrt. Kolima je 11. februara 1943. dovedena do jednog bagrema, koji se nalazio između tunela i železničke stanice u Bosanskoj Krupi, gde je tada bila velika masa izbeglica.

Zajedno sa njom, dovedena je omladinka Fadila Mahić, ali ona nije bila tada obešena. Sa rukama vezanim telefonskim kablom, bez cipela, samo u vunenim čarapama, iscrpljena i iznemogla, ali ponosna i hrabra Lepa Radić je dovedena do bagrema, na kome su se nalazila vešala. Među okupljenim nemačkim vojnicima, bio je veliki broj folksdojčera iz Vojvodine, koji su dobro znali srpski jezik, pa su joj pre izvršenja kazne ponudili život ukoliko kaže ko su rukovodioci i komunisti među zarobljenim narodom.

Lepa im je odgovorila: "Ja nisam izdajnik svoga naroda. Oni će se sami otkriti kad budu uništavali zlikovce kao što ste vi!".

Nakon što su je popeli na jedan drveni sanduk za municiju, Lepa se obratila okupljenom narodu, pozivajući ga u borbi i uzvikujući antifašističke parole, ali je njeno dalje izlaganje prekinulo zatezanje omče. Nakon vešanja, njeno telo je još četiri-pet dana visilo na drvetu.

foto: Wikipedia

Istog dana kada je obešena, SS pukovnik August Šmithuber, komandant 14. puka 7. SS divizije, od svojih potčinjenih je dobio izveštaj u kome je između ostalog pisalo - Banditkinja, obešena u Bosanskoj Krupi, pokazala neviđeni inat.

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, Lepa Radić je 20. decembra 1951. godine za istaknuti besprimerni heroizam u borbi protiv narodnih neprijatelja posthumno proglašena za narodnog heroja Jugoslavije. Istog dana za narodne heroje je proglašeno još četrnaest poginulih partizanki, među kojima su bile Vahida Maglajlić, iz Banjaluke i Ravijojla Janković, sa Ilidže.

Lepa je sa svojih sedamnaest godina najmlađi narodni heroj iz Potkozarja, a do proglašenja Milke Bosnić (1928—1944) za narodnog heroja, 1974. godine, Lepa je uz Boška Buhu (1926—1943) bila jedan on najmlađih narodnih heroja u SFR Jugoslaviji.

Američki reper Ajs Kjub je 2020. na društvenim mrežama objavio fotografiju vešanja sedamnaestogodišnje partizanke Lepe Radić.

Ajs Kjub poznat kao jedan od najvećih boraca za građanska prava, na društvenim mrežama svakodnevno je objavljivao dešavanja o nemirima i protestima u Americi, te se pretpostavljalo da je i fotografija vešanja mlade partizanke Lepe Radić, koja se borila za slobodu, objavljena u tom kontekstu.

Ispod fotografije, koju je slavni reper objavio, može se pročitati veliki broj komentara u kojima se čak i citiraju njene poslednje reči, a među komentarima su se našle i izjave „Jugoslavija! Ona je heroj“, „Smrt fašizmu, sloboda narodu“, „Kraljica“.