80 godina od ubistva kralja Aleksandra: Čuvajte mi Jugoslaviju, poslednje su reči kralja u Marseju

Pre osam decenija, 9. oktobra 1934, u Marseju, Francuska, ubijen je kralj Jugoslavije Aleksandar I Karađorđević, tvorac jugoslovenske države.

Atentat u kojem je ubijen i šef francuske diplomatije, član francuske "akademije besmrtnih" Luj Bartu, izveli su hrvatski teroristi ustaše i pripadnici probugarske organizacije VMRO (Vnatrešna Makedonska Revolucionerna Organizacija), uz nesumnjivu podršku Musolinijeve Italije. Dalja pozadina ovog zločina nije nikada potpuno rasvetljena, i postoji više čak oprečnih teorija.

Neposredni izvršilac je bio pripadnik VMRO Vlado (Veličko) Georgijev Kerin, s nadimkom Černozemski uz pomoć trojice pripadnika ustaškog pokreta.

Aleksandar je rođen 16. decembra 1888. godine u Cetinju, kao drugo dete kneza Petra Karađorđevića, potonjeg kralja Srbije i Kraljevine SHS, i Zorke Petrović Njegoš. Školovao se u Ženevi, u vojnoj školi u Petrogradu, Rusija, a potom u Beogradu. Pošto u se Karađorđevići vratili na presto Srbije posle Majkog prevrata 1903. Aleksandar Karađorđević postao je prestolonaslednik 1909. nakon što se njegov stariji brat Đorđe povukao.

Posle smrti oca kralja Petra 1921. godine, postao je vladar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Iduće godine oženio se rumunkom princezom Marijom Hoencolern.

Aleksandar i Marija imali su tri sina Petra, Tomislava i Andreja. Bio je jedan od tvoraca Male Antante, regionalnog vojnog saveza između Čehoslovačke, Rumunije i Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije.

U spoljnoj politici, oslanjao se na savez s Francuskom, i osim Male Antantne bio je tvorac i Balkanskog pakta. Jedna od ključnih postavki njegove politike bila je "Balkan - balkanskim narodima", s tezom da je to jedni način da se stvori zona mira i stabilnosti.

Oktobra te godine i zvaničan naziv zemlje namesto Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca posto je Kraljevina Jugoslavija.

Atentatu na Kralja Aleksandra u Marselju prethodila su dva pokušaja, prvi 1921. godine, u Beogradu koji su organizovali komunisti, atentator je bio Spasoje Stejić. Dok su pokušaj atentata na kralja Aleksandra pripadnici hrvatskog ustaškog pokreta, izveli 17. decembra 1933. godine, u Zagrebu.

Oktobra 1934. Kralj Aleksandar Karađorđević došao je u Francusku u zvaničnu državnu posetu. Na ulicama Marselja dočekalo ga oko 100.000 ljudi. Atentator Černozemski je, glumeći oduševljenje skandirao kralju na francuskom, a potom je iz buketa kojim je mahao izvadio revolver i ispalio više hitaca.

Smrtno ranjeni Kralj Aleksandar ubrzo je izdahnuo, nekoliko sati potom preminuo je i ministar Lui Bartu, dok je ranjeni general Žozef Žorž preživeo. Kako je tadašnja štampa pisala poslednje reči koje je Kralj Aleksandar izgovorio bile su: "Cuvajte mi Jugoslaviju“.

Masa je linčovala atentatora kojeg je policija prethodno uspela da rani, i on je ubrzo preminuo. Francuska policija je uhapsila trojicu zaverenika-atentatora Zvonimira Pospišila, Ivu Rajića i Miju Kralja, hrvatske ustaše.

Kralj Aleksandar sahranjen je 18. oktobra u porodičnoj grobnici Karađorđevića na Oplencu, uz pripadajuće najviše državne i vojne počasti, i prisustvo predstavnika gotovo svih evropskih država, dvorova i vlada, uključujući i ratne protivnike.

Pošto je najstariji sin Kralja Aleksandra Petar II bio maloletan, vlast je preuzelo tročlano namesništvo, koje su činili knez Pavle Karađorđević, dr Ivo Perović i dr Radenko Stanković. Namesništvo je zbačeno s vlasti Vojnim udarom 27. marta 1941. godine, a ubrzo potom usledio je napad nacističke Nemačke na Kraljevinu Jugoslaviju. U napadu su učestvovale osim Nemačke i Italija, Bugarska, Mađarska.