ZASADI DRVO: Dobro seme za dobru šumu!

Dobro seme garant je kvalitetne šume, tvrde stručnjaci, ali kako da znamo koje seme je kvalitetno. Koje to osobine seme treba da ima da bi bilo proglašeno za kvalitetno i kako se uopšte to utvrđuje, pitali smo stručnjaka, master inženjera šumarstva Borisa Ivanovića iz JP „Srbijašume“.

On kaže da je testiranje, odnosno utvrđivanje kvaliteta semena, važno jer se tako određuje koja količina semena je potrebna za proizvodnju određene količine biljaka.

- Kvalitet semena određen je većim brojem bioloških osobina koje određuju njegovu tehničkoupotrebnu vrednost, i njega bi trebalo ispitivati u različitim etapama njegovog razvoja i sazrevanja, pre sakupljanja, zatim za vreme proizvodnje i nakon proizvodnje. Kvalitet semena procenjuju ovlašćene institucije, adekvatno kadrovski i tehničko-tehnološki opremljene za niz analiza. Za seme koje zadovoljava propisane uslove kvaliteta nadležna ustanova izdaje uverenje o kvalitetu semena, čiji je rok važenja šest meseci.

Kako se seme dobija

Proces dobijanja semena može da bude veoma dug. Od momenta cvetanja, tj. obrazovanja plodonosnih tela, preko oprašivanja, stvaranja zametka i kasnije formiranja semena, pa njegovog rasta, sazrevanja, proklijavanja i mogućnosti razmnožavanja kod nekih biljki protekne mesec dana, a kod nekih čak i nekoliko godina.

- Vreme koje protekne od cvetanja do formiranja ploda/semena različito je od vrste do vrste drveća. Generalno, vreme cvetanja kod većine šumskih vrsta drveća kod nas je između aprila i juna, a vreme sazrevanja od septembra do novembra. Ono po čemu su šumske vrste drveća specifične jeste ipak učestalost plodonošenja, i ona je takođe za različite vrste različita, tako je, na primer, kod bukve svake treće do četvrte godine, kod hrastova svake treće do četvrte, kod jele svake druge ili treće godine, kod smrče svake druge do svake pete godine, kod crnog bora svake druge do treće godine.

Ciklus

Seme-setva-sadnja

Seme se sakuplja ili bere po sazrevanju, odnosno osipanju, najčešće je to u period od kraja septembra jedne godine, pa za neke vrste i do februara naredne godine.

Setva semena se vrši u doba mirovanja vegetacije, tj. u kasnu jesen ili rano proleće. U zavisnosti od vrste i tipa šumskog sadnog materijala, sadnice su spremne za sadnju nakon prve, druge, treće godine, ili ako je u pitanju školovan sadni materijal i nakon četvrte i pete godine proizvodnog procesa.

Uslovi za kvalitetno seme

Proizvodnja semena nije tako jednostavna, potrebno je da se zadovolje mnogi faktori, a oni klimatski su posebno važni, jer će negativni dati loše seme, a optimalni kvalitetno.

- Proizvodnja semena je kompleksan višefazni proces. Tu možemo razlikovati obrazovanje semena na stablima, sakupljanje uroda, doradu semena, čuvanje semena i kontrolu kvaliteta semena. Svakako, za uspešnu proizvodnju semena važno je poznavati i organizacioni i biološki aspekt proizvodnje semena. Seme predstavlja osnov razmnožavanja kod drvenastih vrsta biljaka i služi za prenos genetičkog materijala. Sa aspekta semenarstva, seme predstavlja proizvod, dok kad ga posmatramo u funkciji proizvodnje sadnice, on predstavlja repromaterijal - sirovinu. Seme omogućava kontinuirani ciklus obnavljanja šuma kao prirodnog resursa. Bez semena nema ni sadnica, bez kvalitetnog semena nema ni kvalitetnih sadnica.

Prirodna i veštačka obnova šuma

Jedna od dilema jeste i da li je bolja prirodna obnova šuma ili putem sadnica, a Ivanović ističe da oba pristupa imaju svoje prednosti i mane.

- Svakako da je prirodnije i bolje pravilnim i pravovremenim sprovođenjem mera nege u toku životnog ciklusa jedne šume uticati na optimizaciju sveukupnih uslova i pomoći da se ta šuma što lakše i bolje obnovi prirodnim putem. Ekonomski je isplativije, jer nema troškova sakupljanja semena, proizvodnje sadnica, pripreme za sadnju, sadnje. Gledajući sa aspekta genetike, ta nova mlada šuma, koja potiče od roditeljskih stabala šume koja je završila svoj životni ciklus i koja, ukoliko je bila negovana, omogućava podmlatku da sa sobom nosi sve one nasledne osobine koje će joj omogućiti da na adekvatan način raste i razvija se u novu šumu. S druge strane, veštačko obnavljanje šuma, obnavljanje sadnjom sadnica takođe ima svoje prednosti, kao što su kontrolisano poreklo i kvalitet sadnog materijala. Sadnja sadnica omogućava i podizanje novih šuma tamo gde šuma nije postojala. Takođe, izborom vrste sadnica omogućava se i zamena vrste, ili vraćanje određenih vrsta drveća na njihova prirodna staništa. Postoji i kombinacija ova dva načina obnavljanja, kada se sadnjom sadnica na određenim delovima površine pomaže prirodnom procesu obnavljanja šuma određene vrste drveća.

Ima li razlike između semena koje sakupljamo u šumi i onog iz gradskog parka, i u čemu se ona ogleda?

- Najveći, provereni izvor kvalitetnog semenskog materijala je šuma. Pošto sakupljanje semena po čitavoj teritoriji na kojoj se nalazi šuma nije tehnički i organizaciono izvodljivo, nije ni ekonomski opravdano, a nisu ni svi delovi šume izgrađeni od najzdravijih, najvitalnijih i najkvalitetnijih stabala određenih vrsta drveća, savremeno šumsko semenarstvo podrazumeva osnivanje semenskih objekata kao rezervoara semena šumskih vrsta drveća visoke genetske vrednosti. Jer obnovu šuma, pošumljavanja, osnivanje novih šuma treba vršiti kvalitetnim sadnim materijalom, proizvedenim iz što kvalitetnijeg semena stabilnih svojstava.

Autor: Jelena Vukić